Encyclopedia of women and Islamic Cultures
سعاد یوسف استاد لبنانی تبار مردم شنا سی و مطالعات زنان دانشگاه کالیفرنیا (دیویس) که مطالعات و آثار زیادی در مورد خاورمیانه، اسلام و زنان دارد به عنوان سر ویراستار با همکاری افسانه نجم آبادی ( از دانشگاه هاروارد) و 4 ویراستار دیگر ،در آمریکا، به همت انتشارات بریل (هلند) این دانشنامه را به زبان انگلیسی فراهم آورده اند.
دانشنامه زن و فرهنگ های اسلامی پروژه ای است جهانی، بین رشتهایی و فرا تاریخی که زنان و فرهنگ های اسلامی را در مناطقی که مسلمانان اکثریت جمعیت را دارند، در بر میگیرد.
فکر این طرح در سال 1994 شکل گرفت ولی شروع رسمی آن به سال 1998 باز میگردد و به عنوان اولین دانشنامه ای که موضوع آن زنان و فرهنگ های اسلامی است در1246 مدخل، با 2میلیون کلمه، با بیش از 900 نویسنده در سال 2008 در شش جلد منتشر شد.
در تهیه این دانشنامه گروه وسیعی از نویسندگان، از رشته های مختلف دانش بشری ار سراسر جهان همکاری می کنند. گستره زمانی موضوعات از پیش از ظهور اسلام تا عصر حاضر است. در این دانشنامه همچنین موضوع زنان مسلمان در کشورهای غیر مسلمان و زنان غیر مسلمان درکشورهای مسلمان نیز مورد توجه قرار گرفته است.
هدف دانشنامه آنطور که در دیباچه آن ذکر شده است از یک طرف آگاهی سازی عموم مردم از وضیعت زنان در دوره های تاریخی، نظامهای سیاسی و مناطق مختلف جهان اسلام و از طرف دیگرطرح موضوعات جدید جهت پژوهش در این موارد است .دانشنامه فقط در پی ارایه حجم عظیمی از اطلاعات موجود نیست بلکه خود درتحلیل مطالب و آفرینش دانش در موضوع زنان و فرهنگ اسلامی مشارکت دارد.
دانشنامه بر متون مذهبی تمرکز ندارد وسعی در تفسیر و توضیح متون دینی و حقیقت دینی نمی کند- اگر چه آنرا پوشش می دهد- بلکه جنبههای مختلف فرهنگ را در بر می گیرد و بدنبال مفهوم سازی، منطقه ایی سازی وتاریخی سازی تجربه زنان در فرهنگ های اسلامی است. دانشنامه تلاش دارد تمام جنبه های زندگی زنان مسلمان را در اجتماع، اقتصاد، سیاست، مذهب، هنر، فرهنگ، ورزش، بهداشت، علم، محیط زیست و..... را مورد توجه قرار دهد.
ساختار دانشنامه
به گفته ویراستاران دانشنامه شاید مهمترین و ابتکاری ترین تصمیم تقسیم دانشنامه به دو بخش بوده است :
بخش اول ( جلد اول) با هدف ایجاد فضای گفتگو و تبادل اندیشه بین محققان و پژوهشگران حوزه زنان و فرهنگ اسلامی طراحی شده است تا برای ارزیابی منابع و روشها ی تحقیق افق های جدیدی را پیش پای محققان بگشاید.
بخش اول- جلد اول شامل روش تحقیق، سرمشق( پارادایم) و منابع Methodology, Paradigm& Sources است و به دو عنوان کلی زیر تقسیم شده است:
الف. مدخلهای تاریخی
در 46 مدخل با نگاهی تاریخی مشکلات روش تحقیق و منابع برای مطالعات زنان، در دوره های تاریخی، به تفکیک مناطق جغرافیایی بررسی شده است.
این مدخلها مروری بر وقایع و شرایط زنان نیست بلکه کوششی است برای هدایت خواننده به منابع موجود. این مدخلها راهکارهای مهمی برای تحقیق دانشجویان برای مطالعه بیشتر ارایه می دهند.
این مدخلها موضوعاتی از جمله منابع مربوط به اسپانیای مسلمان، لغت نامهها، شرح حالهای اسلامی و منابع صوفیه را در بر می گیرد، این بخش جهت استفاده محققین و دانش پژوهان با هدف آموزشی تدوین شده است.
ب. مدخلهای رشته های علمی
در این بخش 32 رشته علمی ( از جمله تاریخ، مردم شناسی، جمعیت شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی) از نظر روش تحقیق و سرمشق( پارادایم) در مورد مطالعه زنان و فرهنگ اسلامی مورد نقد قرار گرفته است.
تاریخ مختصر رشته ، قوت و ضعف های آن همراه با مثالهایی آورده شده است. که این بخش از نقاط قوت این دانشنامه در تولید دانش می باشد.
بخش دوم (جلد دوم تا پنجم) به ارایه آخرین تحقیقات در مورد زنان و فرهنگ اسلامی به عموم مردم اختصاص یافته است. این بخش بر طبق موضوعات تقسیم بندی شده و هر جلد به موضوع خاص با ترتیب الفبایی اختصاص پیدا کرده است.
در این بخش دو گروه مدخلها شامل مدخلهای جغرافیایی و مدخلهای عمومی وجود دارد.
این مدخلها براساس حوزه های جغرافیایی تقسیم شدند و مدخلهایی که اطلاعات کافی به تفکیک منطقه برای آن وجود نداشت بصورت مدخل عمومی آورده شد. بخش دوم 212 مدخل منطقهایی و 129 مدخل عمومی دارد.
جلد دوم :خانواده، قوانین و سیاست(Family, Law, and Politics) شامل66 عنوان منطقه ایی و 43 عمومی بوده و مدخل هایی از جمله حضانت، فرهنگ جوانان، جنبش های اجتماعی سیاسی، ارتباط خانوادگی،قوانین اساسی، تأثیر سیاست های دولت.... را به تفکیک مناطق جغرافیایی در بر می گیرد.
جلد سوم: خانواده، بدن ، امور جنسی و سلامت(Family, Body, Sexuality and Health)) با 66 عنوان مستقل و 25 عنوان عمومی موضوعات وسیعی از جمله سالمندی، ازدواج کودکان، مراسم ترحیم، سیاست های بهداشتی، ایدز، فقر، خودکشی، ورزش و... را در بر می گیرد.
جلد چهارم: اقتصاد، آموزش، تحرک و فضا Economics, Education,) Mobility, and Space)(, شامل 81 مدخل است سؤالهایی از قبیل کار زنان، مهاجرت، فضای زنانه، بی خانمانی، حرفه های سنتی، آموزش استعماری و.... پاسخ داده می شود.
جلد پنجم: کنش ها،تفسیرها و تجلیات Practices, Interpretation, and Representation
با 78 مدخل حضور و تجارب بدست آمده زنان را در فرهنگهای اسلامی بررسی می کند. حضور زنان در متون مذهبی اسلام ، علوم اسلامی، اعمال اسلامی و بحثهای اسلامی و با همین درجه اهمیت حضور زنان نویسنده، حضور زنان در رسانه ها، فرهنگ عام و هنر مورد بررسی قرار گرفته است.
جلد ششم: نمایه جامع (فهرست تجمیعی)
اگر چه هر جلد نمایه ویژه خود را دارد ولی کل نمایه ها در جلد ششم آمده استآآاااااا. همچنین مدخلهای جلدهای قبلی که به موقع برای چاّّّپ آماده نشده بود در این جلد آمده است.
دانشنامه از آوریل 2010 بصورت آن لاین بعنوان یک بانک اطلاعاتی دیجیتالی قابل جستجو در سایت brill در دسترس عموم قرار گرفته است. علاوه بر 6 جلد چاپی دانشنامه هر سال دو تکمله با 50 تا 60 مقاله در 200 هزار کلمه بصورت آنلاین ارایه خواهد کرد. این تکمله ها مواردی را که برای چاپ آماده نبوده ویا مدخلهای جدید و عنوانهای تحقیقاتی معاصر را در بر خواهد گرفت. همچنین اولین جلد دانشنامه به زبان عربی به شکل PDF در سایت دانشنامه قابل دسترسی میباشد.
نتیجهگیری
اگر چه دانشنامه زنان و فرهنگهای اسلامی یک راهنمای بسیار مهم در موضوع زنان و فرهنگ اسلامی بخصوص برای محققان و دانش پژوهان فراهم آورده است ولی کمبودها و در برخی موارد تکرارها به کار لطمه می زند.
با اینکه پوشش زمانی و منطقه ایی بعضی مدخلها تحسین برانگیز است ولی این پوشش زمانی و منطقه ایی در تمام مدخلها رعایت نشده است مثلاً در عنوان « مبارزات ضد استعماری» مبارزات زنان در مالزی و اندونزی بخوبی پوشش داده شده ولی هیچ اشارهایی در مورد این مبارزات در الجزایر وجود ندارد.
و یا در مواردی تقسیم عناوین جهت کاربرد دانشنامهایی آن به موضوع و کلیت آن لطمه وارد کرده است. همچنین گاهی بجای تکرار لازم است مدخلها ارجاع داده شود.
همچنین بعضی از مدخلها بیش از بقیه توانسته اند برطبق اهداف ویراستاران اطلاعات را مفهوم سازی کنند.
کمبودها ونقصها در بعضی از موضوعات –آن گونه که سرویراستار در مقدمه جلد 3 گفته است– بیش از همه بعلت نیافتن مولف برای بعضی مدخلها و همچنین عدم دریافت به موقع مقالات در هنگام چاپ ذکرشده است. امید است این کمبودها با انتشار تکمله ها رفع شود.
برای اطلاع بیشتر به این آدرس مراجعه کنید: www.ewic.com. یا www.sjoseph.ucdavis.edu/ewic
